Filtr w akwarium - trudna sztuka wyboru

[Elfir]

Filtr w akwarium służy, jak sama nazwa wskazuje: do filtrowania wody. Niby trywialne i proste. A więc skąd na rynku takie zatrzęsienie filtrów akwarystycznych? Początkujący akwarysta może się zagubić w tej ofercie, dlatego postanowiłam napisać prosty mini-przewodnik, ułatwiający wybór najlepszej formy filtracji. Poniższe uwagi odnoszą się wyłącznie do akwariów słodkowodnych, bo zakładam, że początkujący nie zaczyna od założenia sobie akwarium morskiego
Uwaga - celowo używam prostego, pospolitego języka, bo nie każdy jest biologiem czy chemikiem z wykształcenia.

Filtracja wody może być:
1. mechaniczna - woda jest oczyszczana z pływającej zawiesiny
2. biologiczna - woda jest oczyszczana z pewnych związków chemicznych (głównie toksyczne pochodne procesów przemiany materii ryb) dzięki procesom zachodzących przy udziale pożytecznych bakterii
3. chemiczna - woda jest wzbogacana lub oczyszczana z pewnych związków chemicznych za pomocą innych związków chemicznych (z małym wyjątkiem, o czym później)

Ad 1. Obecnie używa się do oczyszczania wody gąbek i włóknin. Przy czym włókniny, przez swoją gęstość, spowalniają przepływ wody. Trzeba to wziąć pod uwagę, jeśli zamierza się wypchać filtr samą włókniną - filtr musi mieć wyższy przepływ wody na godzinę. Włóknina szybciej się też zapycha i trzeba ją częściej płukać niż gąbkę.

Ad 2. Filtracja biologiczna pojawia się przy okazji używania gąbki filtra mechanicznego, gdyż osiedlają się na niej pożyteczne bakterie. Ale można zwiększyć miejsce dla bakterii stosując jako wkład do filtra ceramiczne, porowate rurki lub inny porowaty materiał, np. keramzyt.
Skąd wziąć bakterie? Starczy dolać nieco wody z funkcjonującego dłuższy czas zbiornika lub nieco mułku z płukania gąbki. Droższe rozwiązanie to zakup specjalnej szczepionki bakteryjnej (producenci: SERA, Hagen)

UWAGA - bakterie żyją wyłącznie w natlenionej wodzie. Dlatego filtra nie wolno wyłączać na noc. Gdy wystąpi dłuższa przerwa w dostawie prądu, przed włączeniem filtra należy wkład biologiczny (a także gąbkę z bakteriami) wypłukać w letniej wodzie (najlepiej w wodzie pobranej z akwarium). Wszystko dlatego, że martwe bakterie silnie zanieczyszczają wodę.

Ad 3. Filtrację chemiczną początkujący akwaryści stosują rzadko, bo wymaga już większej wiedzy na temat zachodzących w akwarium procesów. Ale najprostszym przykładem takiej filtracji jest umieszczenie w filtrze włókien mchu torfowca, który wzbogaca wodę w garbniki i lekko ją zakwasza, co jest pożądane przy chowie niektórych ryb pochodzących z tzw. "czarnych wód" (np. neony). Innym wkładem może być węgiel aktywowany, który służy jako absorbent i wyłapuje np. resztki lekarstw (po leczeniu ryb), metali ciężkich (np. z wody wodociągowej) czy garbników (barwiący wodę korzeń). Węgiel aktywowany traci swoje właściwości po ok. miesiącu i należy go wymienić. Pozostawiony jednakże w filtrze zamienia się w podłoże dla pożytecznych bakterii i tym samym zmienia funkcję na filtr biologiczny. Absorbentem jest również żwirek amonowy, który wyłapuje toksyczne związki azotu. Podobnie jak węgiel po ok. miesiącu traci swoje właściwości i należy go wymienić.
Wkładów chemicznych jest oczywiście więcej.

To, jaki typ filtracji jest nam najbardziej potrzebny będzie zależało od rodzaju akwarium, jakie planujemy założyć.
Ogólna zasada jest taka - im mniej roślin, a więcej ryb, bym większa musi być filtracja chemiczno-biologiczna.
W akwariach roślinnych, gdzie nie ma ryb lub ryby są marginalnym dodatkiem używa się tylko delikatnej filtracji mechanicznej.

Filtr należy dobrać do wielkości akwarium. Zbyt słaby nie będzie wystarczająco filtrował wody, a za duży spowoduje zbyt dużą cyrkulację i ruch wody w akwarium.
Zwykle stosuje się przelicznik, że w ciągu godziny powinno zostać przefiltrowane minimum 2-3 objętości akwarium. Im więcej wkładów (większy opór przepływu) tym przepływ powinien być większy. Jednocześnie im więcej ryb, tym większy filtr (z większą ilością wkładów) trzeba zamontować.

Opis filtrów masowej produkcji, najpopularniejszych i powszechnie dostępnych:

Filtry wewnętrzne

Zalety:
- tanie
- łatwe i proste w obsłudze
- tani w eksploatacji
Wady:
- zajmują miejsce w akwarium
- wymagają moczenia rąk w akwarium przy czyszczeniu
- mają małą powierzchnię filtracyjną

Taki filtr składa się z silniczka wymuszającego przepływ wody i wkładu filtracyjnego. W najprostszej wersji jest to po prostu podczepiona gąbka, w bardziej zaawansowanym plastikowy pojemniczek do którego można włożyć gąbkę, troszkę ceramiki a nawet jakiś wkład chemiczny, np. żwirek amonowy.
Ponieważ ma stosunkowo niewielką powierzchnię filtracyjną, nadaje się do średniej wielkości akwariów (50-100l), obsadzonych roślinnością i nie za dużą obsadą ryb. Odradzam stosowanie przy rybach silnie brudzących (typu welon) i akwariach bez roślin z wodą zasadową (np. biotop Malawi).

Najpopularniejsi producenci: Aqua-El, Aqua-Szut, Hagen, Tetra, Fluval.
Ponieważ jest to naprawdę proste urządzenie, IMHO można kupić tańszy model. Najważniejsze, by nie był zbyt głośny.

Posiadacze gotowych zestawów akwariowych firmy JUVEL mają swoje filtry wewnętrzne zintegrowane z grzałkami.

Specyficznym rodzajem filtra jest filtr denny. W tym przypadku na dnie akwarium układa się kratkę z tworzywa, którą zasypuje się żwirem i na tym sadzi rośliny. Do kratki podczepiona jest rurka z głowicą silnika. Tutaj filtrem jest powierzchnia żwiru w akwarium. Filtr działa jako mechaniczny (zawiesina zatrzymywana między ziarnami żwiru) i biologiczny (bakterie osiedlają się w dobrze natlenionym żwirze). Wodę można pompować albo pod żwir, albo wyciągać pod żwiru. Obydwa sposoby mają swoich przeciwników i zwolenników.
Filtr denny można też podłączyć do filtrów zewnętrznych - w moim akwarium wypływ wody z filtra kubełkowego był tłoczony pod żwir.

Filtry zewnętrzne

1. Przelewowy (kaskadowy)
Zalety:
- niedrogi w zakupie i eksploatacji
- łatwy w obsłudze
- nie zajmuje miejsca w akwarium, przez co idealny do bardzo małych akwariów
- większość modeli ma możliwość łatwego regulowania siły przepływu wody
Wady:
- ma równie niewielką powierzchnię filtracyjną, co filtr wewnętrzny
- trzeba wyciąć na boku pokrywy oświetleniowej otwór montażowy

Taki filtr składa się z małego zbiorniczka wieszanego na krawędzi szyby i połączonego z akwarium rurką zasysającą wodę. Woda tłoczona jest na spód zbiorniczka, wypełnia go przepływając przez materiał filtrujący i przelewa się z powrotem do akwarium.
W tym typie filtra często montuje się na rurce zasysającej gąbkę, tzw. "pre-filtr". Gąbka pełni rolę filtra mechanicznego, a wówczas całe wnętrze zbiorniczka można przeznaczyć na filtrację biologiczną lub chemiczną.
Uważam, że to naprawdę fajny filtr dla początkującego, o ile nie "przerybi" on swego zbiornika.

Najpopularniejsi producenci: Aqua-El, Hagen (jako Aqua Clear)

Widziałam też zestaw akwarystyczny, gdzie filtr przelewowy był wbudowany w pokrywę oświetleniową akwarium.

2. Kubełkowy (kanistrowy, ciśnieniowy)
Zalety:
- bardzo dyskretny, bo montowany poza akwarium
- duża powierzchnia filtracyjna i duża dowolność samodzielnego komponowania warstw filtracyjnych
- możliwość montowania w nich dodatkowych komponentów (lampa UV, grzałka)
Wady:
- drogi
- droższy w eksploatacji (mocniejsza pompa wymaga więcej prądu)
- ryzyko zalania mieszkania przy jakiejkolwiek nieszczelności
- duży

Obecnie to chyba najpopularniejszy typ gotowych filtrów stosowany przez bardziej zaawansowanych akwarystów. Producenci wypuszczają na rynek rozmaite modele - od miniaturek do nano-akwariów po naprawdę spore kubełki o wydajności prawie jak do oczek wodnych.
Woda spływa do kubełka umieszczonego poniżej poziomu dna akwarium, gdzie przepływa przez warstwy filtracyjne i jest wypompowywana z powrotem do akwarium.
Zazwyczaj na rurce zasysającej montuje się gąbkowy pre-filtr.
W niektórych modelach można montować wewnątrz kubełka grzałkę lub lampę UV, dzięki czemu wewnątrz akwarium jest mniej urządzeń technicznych i można się skupić jedynie na naturalnych elementach.

Najpopularniejsi producenci: Aqua-El, Tetra, Fluval, Eheim

**********************************************
Nie opisuję tutaj filtrów stosowanych dawniej, gdyż raczej były mało wydajne lub napędzane głośnymi silniczkami (takimi jak np. "brzęczyk"). Chciałam się skupić wyłącznie na tym, co sensownego oferuje rynek dziś początkującemu akwaryście.
**********************************************

Oczywiście ludzka kreatywność nie zna granic i wymyśliła jeszcze inne sposoby filtracji wody. Niektóre filtry "samoróbki" (DIY):

1. Wewnętrzne
filtr "hamburski" (bardzo prosty)
Stosowany zwykle w krewetkariach lub innych założeniach z niewielką ilością zanieczyszczeń. Polega na oddzieleniu fragmentu (np. narożnika) akwarium gąbką lub sztywną matą przylegającą szczelnie do szyb i nieco wystającą ponad lustro wody. Na kratce mocuje się różne gatunki mchów wodnych. Za gąbką/matą wstawia się pompkę wypompowującą wodę z wydzielonego fragmentu powrotem do akwarium. Woda przepływając przez gąbkę/matę oczyszcza się - rośliny i bakterie wyłapują związki azotu, a mata/gąbka działa jednocześnie jak filtr mechaniczny.

2. Zewnętrzne
Hydroponiczny (średnio trudny)
Pompa (np. fontannowa, do podnoszenia słupa wody) pompuje wodę z akwarium do rynny umieszczonej ponad akwarium. Rynna wypełniona jest keramzytem i rosną w niej zwykłe rośliny doniczkowe w uprawie hydroponicznej (bezglebowej). Woda przepływa wolno przez rynnę i grawitacyjnie spływa do akwarium. Keramzyt działa jak filtr mechaniczny i biologiczny a filtrację biologiczną wspomagają rośliny doniczkowe. Ten typ filtra wymaga ustawienia akwarium niedaleko okna lub doświetlania roślin.

Sump (zdecydowanie trudniejszy, dla majsterkowiczów z wyobraźnią)
Przede wszystkim wymaga specjalnie dostosowanego akwarium - z wklejonym "kominem" (oddzielony szkłem fragment, na dnie którego wywiercony jest otwór). Woda przelewa się do komina (gdzie może przepływać przez warstwy filtracyjne) i spływa pod akwarium, do drugiego zbiornika (sumpa), którego wielkość dobiera się indywidualnie, zależnie od obsady i pożądanej objętości filtracji. Zbiornik ma wklejone szklane komory, wymuszający dłuższy przepływ wody. W tym zbiorniku, prócz materiałów filtrujących, można montować też dodatkowy osprzęt, jak grzałki, urządzenia do wzbogacania wody w dwutlenek węgla, itd. Woda przepływa przez komory i na końcu jest wypompowywana z powrotem do zbiornika.
Potrzeba jest spora doza wyobraźni i podstawowa znajomość matematyki, by wyliczyć wzajemne objętości sumpa i akwarium: trzeba przewidzieć spływanie wody na czas odłączenia pompy od zasilania czy tempo przepływu wody, by pompa nie pracowała na sucho.

To podstawowy typ filtra w przypadku morskich akwariów, ale jest też doskonały w akwariach bardzo dużych, z gęstą obsadą ryb.

[ Dodano: 2011-02-16, 17:10 ]
Dziękuję napadywaczowi za merytoryczne uwagi